Răng mọc lẫy ở trẻ là một vấn đề phổ biến mà nhiều phụ huynh gặp phải trong quá trình phát triển của con. Đây là tình trạng khi răng vĩnh viễn mọc lệch, không đúng vị trí trên cung hàm, trong khi răng sữa vẫn chưa rụng. Vậy nguyên nhân nào gây ra tình trạng này? Và liệu có cần phải nhổ bỏ răng sữa để giải quyết vấn đề hay không? Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về nguyên nhân, cách xử lý và những lưu ý quan trọng giúp phụ huynh chăm sóc răng miệng cho trẻ một cách hiệu quả.
Mục lục
1. Hiểu nhanh về quá trình mọc và thay răng
Ở trẻ em, răng sữa đóng vai trò giữ chỗ cho răng vĩnh viễn tương ứng.
Trong quá trình thay răng, răng vĩnh viễn phát triển từ mầm răng nằm sâu trong xương hàm, dần dần di chuyển lên phía trên.
Khi răng vĩnh viễn tiến gần chân răng sữa, nó gây tiêu chân răng sữa từ từ → khiến răng sữa lung lay và rụng.
Răng vĩnh viễn sau đó mọc lên đúng vị trí do khoảng trống được giải phóng.
Hỏi đáp: Trẻ mọc răng có bị nôn không không?
2. Cơ chế hình thành răng mọc lẫy
Răng mọc lẫy là hiện tượng khi răng vĩnh viễn không có đủ không gian để mọc lên đúng vị trí, do răng sữa không rụng đúng thời điểm. Khi đó, răng vĩnh viễn sẽ bị lệch trục mọc, không thể phát triển theo hướng bình thường.
Thay vì mọc thẳng lên trong khoảng trống của răng sữa, răng vĩnh viễn có thể mọc ra ngoài hoặc vào trong, thường là về phía lưỡi hoặc môi. Đây là tình trạng phổ biến nhất ở các răng cửa dưới, nhưng cũng có thể xảy ra ở các răng khác như răng cửa trên, răng nanh, hoặc răng hàm nhỏ.
Hỏi đáp: Trẻ 5 tuổi mọc răng hàm số 6 có bất thường không?
3. Nguyên nhân gây răng mọc lẫy ở trẻ
Hiện tượng răng mọc lẫy thường là kết quả của nhiều yếu tố phối hợp, trong đó bao gồm cả bất thường sinh lý, yếu tố giải phẫu, di truyền, môi trường phát triển và thói quen xấu trong giai đoạn răng sữa. Dưới đây là các nguyên nhân chính dưới góc nhìn nha khoa chuyên sâu:
3.1. Răng sữa không rụng đúng thời điểm
- Trong điều kiện sinh lý bình thường, răng sữa sẽ rụng khi chân răng bị răng vĩnh viễn phía dưới tiêu đi.
- Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, quá trình tiêu chân răng sữa diễn ra không đầy đủ hoặc không xảy ra, dẫn đến tình trạng răng sữa vẫn “bám trụ” trên cung hàm, dù răng vĩnh viễn đã bắt đầu mọc lên.
- Răng vĩnh viễn khi không tìm được “đường mọc thẳng” sẽ lệch ra khỏi vị trí lý tưởng, tạo nên tình trạng mọc lẫy.
Nguyên nhân sâu xa có thể do:
- Tình trạng xơ hóa dây chằng quanh răng sữa làm chậm hoặc ngăn tiêu chân răng.
- Viêm nhiễm quanh chóp răng sữa làm ảnh hưởng đến đường mọc bình thường của răng vĩnh viễn.
- Sự sai lệch trong vị trí mầm răng vĩnh viễn khiến lực tiêu chân răng không được định hướng đúng.
3.2. Thiếu khoảng trống trên cung hàm
a. Răng sữa rụng sớm
- Khi răng sữa bị sâu hoặc chấn thương dẫn đến nhổ sớm, các răng bên cạnh có xu hướng nghiêng vào vị trí trống.
- Điều này khiến cho mầm răng vĩnh viễn khi mọc lên không còn đủ chỗ, buộc phải mọc lệch.
- Đặc biệt nguy hiểm nếu không được can thiệp bằng khí cụ giữ khoảng, vì khoảng trống sẽ mất dần theo thời gian.
b. Cung hàm nhỏ, hẹp (di truyền hoặc do ảnh hưởng ngoại lực)
Một số trẻ có cấu trúc xương hàm nhỏ bẩm sinh, hoặc phát triển không cân đối với kích thước răng (răng lớn – hàm nhỏ).
Tình trạng này khiến răng vĩnh viễn chen chúc nhau khi mọc lên, tạo điều kiện cho răng mọc sai vị trí.
Các nguyên nhân dẫn đến cung hàm nhỏ/hẹp:
- Di truyền từ cha mẹ.
- Thiếu vận động cơ hàm trong giai đoạn bú và nhai (do bú bình quá nhiều, ăn thức ăn quá mềm kéo dài).
- Rối loạn hô hấp mạn tính (viêm mũi, viêm VA, dị ứng…) khiến trẻ thở miệng kéo dài, ảnh hưởng đến sự phát triển của xương mặt và hàm trên.
3.3. Rối loạn quá trình mọc răng
Một số trẻ có sự sai lệch trong tiến trình mọc răng vĩnh viễn, khiến răng không mọc đúng lịch hoặc đúng hướng.
Có thể do:
- Rối loạn nội tiết tố (suy giáp bẩm sinh, thiếu hormone tăng trưởng…).
- Thiếu hụt dinh dưỡng (canxi, vitamin D, protein… ảnh hưởng đến phát triển mầm răng và quá trình tiêu chân răng sữa).
- Bệnh lý toàn thân mãn tính làm chậm phát triển hoặc gây bất thường trong khoáng hóa răng.
- Sự lệch trục hoặc xoay bất thường của mầm răng ngay từ giai đoạn phôi thai.
3.4. Thói quen xấu ảnh hưởng đến cấu trúc hàm và mọc răng
Bú bình kéo dài
- Khi trẻ bú bình quá lâu, đặc biệt là ở tư thế nằm, sẽ khiến các cơ miệng không được vận động đúng, làm giảm sự phát triển bình thường của xương hàm.
- Hậu quả: hàm hẹp, vòng cung răng biến dạng, dễ gây chen chúc răng.
Mút tay, ngậm ti giả lâu dài
- Tạo áp lực cơ học kéo dài lên xương hàm trên và răng trước → dẫn đến hẹp vòm khẩu cái, đẩy răng trước ra ngoài hoặc vào trong, gây sai lệch hướng mọc.
Thở miệng (thay vì thở bằng mũi)
- Khi thở miệng kéo dài, lưỡi không còn tác dụng nâng đỡ vòm hàm → hàm trên phát triển kém, trở nên hẹp và sâu.
- Tình trạng này thường đi kèm hở khớp cắn vùng răng trước, ảnh hưởng đến cả hướng mọc và vị trí mọc của răng vĩnh viễn.
Tìm hiểu thêm: Những lưu ý khi trẻ thay răng – cha mẹ cần nắm được
4. Biến chứng nếu không xử lý răng mọc lẫy kịp thời
Nếu hiện tượng răng mọc lẫy ở trẻ không được phát hiện và can thiệp đúng lúc, trẻ có thể gặp phải nhiều hậu quả nghiêm trọng về cả mặt thẩm mỹ, chức năng và sức khỏe răng miệng lâu dài:
4.1. Chen chúc răng, sai lệch khớp cắn
Khi răng vĩnh viễn không mọc đúng vị trí, sẽ chiếm mất khoảng trống của các răng bên cạnh, khiến các răng khác bị xô lệch, chen chúc nhau.
Tình trạng này không chỉ gây mất trật tự trên cung hàm mà còn ảnh hưởng đến khớp cắn tự nhiên.
Một số loại sai lệch khớp cắn thường gặp:
- Cắn chéo (crossbite): Răng hàm trên và hàm dưới không khớp nhau đúng cách.
- Cắn sâu (deepbite): Răng hàm trên che phủ quá mức răng hàm dưới.
Lâu dài, sai lệch khớp cắn còn có thể ảnh hưởng đến khớp thái dương hàm và gây đau nhức, mỏi khi ăn nhai.
4.2. Ảnh hưởng đến thẩm mỹ khuôn mặt và nụ cười
- Răng mọc lệch gây mất cân đối trên cung hàm, từ đó ảnh hưởng đến đường cong nụ cười và sự hài hòa của khuôn mặt.
- Trẻ có thể mất tự tin khi cười nói, đặc biệt trong độ tuổi đến trường – giai đoạn hình thành nhân cách và tâm lý xã hội.
- Một số trường hợp nặng có thể dẫn đến biến dạng nhẹ vùng môi – cằm, do sự phát triển không đều của hàm răng và xương hàm.
4.3. Rối loạn phát âm, ăn nhai kém hiệu quả
Răng mọc sai vị trí có thể gây cản trở chuyển động của lưỡi, đặc biệt ở vùng răng cửa – nơi tham gia nhiều vào phát âm.
Trẻ dễ bị nói ngọng, phát âm sai một số âm gió hoặc âm bật, ảnh hưởng đến giao tiếp và học tập.
Đồng thời, răng mọc không đúng hướng cũng làm giảm khả năng cắn xé, nhai nghiền thức ăn, dẫn đến:
- Ăn uống lâu, mệt mỏi khi ăn.
- Hệ tiêu hóa bị ảnh hưởng do phải làm việc nhiều hơn để xử lý thức ăn chưa được nhai kỹ.
4.4. Tăng nguy cơ phải niềng răng phức tạp, lâu dài
Khi các răng đã mọc lệch, chen chúc và sai khớp cắn mà không được điều chỉnh sớm, việc chỉnh nha sau này sẽ phức tạp hơn nhiều.
Thời gian điều trị có thể kéo dài từ 2–3 năm hoặc hơn, đòi hỏi can thiệp nhiều bước như:
- Nhổ răng để tạo khoảng.
- Kết hợp nong hàm, chỉnh khớp cắn.
- Đeo hàm duy trì sau chỉnh nha lâu dài để tránh tái phát.
Chi phí điều trị cao hơn và quá trình can thiệp cũng có thể gây khó chịu kéo dài cho trẻ.
5. Xử lý răng mọc lẫy như thế nào là đúng?
Dưới đây là hướng dẫn chi tiết về việc xử lý răng mọc lẫy từ A-Z.
Để xử lý tình trạng răng mọc lẫy, các phụ huynh có thể áp dụng các phương pháp dưới đây:
Nhổ răng sữa đúng lúc để tạo không gian cho răng vĩnh viễn:
Khi răng vĩnh viễn đã mọc lên nhưng răng sữa vẫn chưa rụng, việc nhổ răng sữa đúng thời điểm là rất quan trọng. Việc nhổ răng sữa sớm sẽ tạo không gian cần thiết cho răng vĩnh viễn mọc lên đúng hướng mà không bị cản trở. Tuy nhiên, chỉ nên nhổ răng sữa khi có sự xác nhận từ bác sĩ nha khoa về thời điểm và tình trạng của răng sữa.
Can thiệp chỉnh nha sớm (trẻ 6–10 tuổi) nếu răng lệch quá mức:
Đối với những trường hợp răng mọc lệch nghiêm trọng, khi răng vĩnh viễn đã mọc nhưng vẫn không có xu hướng tự điều chỉnh, can thiệp chỉnh nha là một phương pháp cần thiết. Thời điểm thích hợp để bắt đầu chỉnh nha là từ 6–10 tuổi, khi hệ thống răng miệng còn đang phát triển, giúp việc điều chỉnh vị trí răng trở nên dễ dàng hơn, đồng thời hạn chế các vấn đề nghiêm trọng sau này.
Theo dõi định kỳ nếu răng có khả năng tự điều chỉnh:
Trong một số trường hợp, nếu tình trạng răng mọc lẫy không quá nghiêm trọng và có khả năng tự điều chỉnh, bác sĩ nha khoa có thể đề nghị theo dõi định kỳ. Trong thời gian này, phụ huynh cần kiểm tra và cập nhật tình trạng răng miệng của trẻ mỗi 3–6 tháng để đảm bảo rằng không có sự biến đổi xấu nào.
Việc xử lý tình trạng răng mọc lẫy cần được thực hiện bởi các nha sĩ chuyên khoa răng trẻ em hoặc chỉnh nha, những người có kiến thức và kinh nghiệm chuyên sâu về sự phát triển răng miệng ở trẻ em. Các bác sĩ sẽ đưa ra phương án điều trị phù hợp nhất, từ can thiệp chỉnh nha đến việc theo dõi định kỳ để đảm bảo sự phát triển bình thường của hàm răng.
6. Phòng ngừa răng mọc lẫy
Dưới đây là những bước cơ bản giúp phụ huynh phòng ngừa hiệu quả:
1. Khám răng định kỳ 6 tháng/lần từ lúc trẻ 2 tuổi
- Việc khám răng định kỳ từ khi trẻ mới 2 tuổi giúp bác sĩ theo dõi sự phát triển của hàm răng và phát hiện sớm bất kỳ vấn đề nào như răng mọc lẫy hay răng mọc lệch. Việc phát hiện sớm giúp can thiệp kịp thời và tránh các vấn đề nghiêm trọng về sau.
2. Theo dõi quá trình thay răng
- Phụ huynh cần theo dõi quá trình thay răng của trẻ để xác định thời điểm phù hợp cho việc nhổ răng sữa khi cần thiết. Lịch nhổ răng sữa cần được thực hiện đúng lúc để đảm bảo không gian cho răng vĩnh viễn.
3. Hạn chế thói quen gây hẹp hàm
- Các thói quen như mút tay, ngậm núm vú giả lâu dài có thể làm thay đổi cấu trúc hàm và ảnh hưởng đến sự phát triển bình thường của răng. Phụ huynh nên can thiệp sớm và thay đổi thói quen này để phòng ngừa các vấn đề về răng miệng.
4. Đảm bảo chế độ ăn giàu canxi, vitamin D, phốt pho
- Chế độ dinh dưỡng đầy đủ canxi, vitamin D và phốt pho đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng cấu trúc răng chắc khỏe, đồng thời giúp răng vĩnh viễn mọc đúng thời gian và đúng vị trí. Phụ huynh nên cung cấp cho trẻ những thực phẩm giàu các dưỡng chất này, chẳng hạn như sữa, phô mai, hải sản và trái cây giàu vitamin D.
Răng mọc lẫy không chỉ là vấn đề “mọc lệch một chút” mà có thể trở thành chuỗi hệ lụy kéo dài từ thời thơ ấu đến trưởng thành, ảnh hưởng cả về mặt hình thể, chức năng và tâm lý. Việc phát hiện sớm và điều chỉnh kịp thời là cách hiệu quả nhất để giúp trẻ có một hàm răng đều đẹp và khỏe mạnh về lâu dài.
