Trẻ bị nấm miệng có biểu hiện gì, điều trị thế nào?

Nấm miệng là một trong những vấn đề thường gặp ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, đặc biệt trong những tháng đầu đời khi hệ miễn dịch của bé còn yếu. Bệnh không chỉ gây khó chịu trong khoang miệng mà còn ảnh hưởng đến việc bú, ăn uống và sinh hoạt hàng ngày của trẻ. Vậy làm sao để nhận biết sớm nấm miệng và điều trị hiệu quả, an toàn cho bé? Bài viết dưới đây sẽ giúp cha mẹ hiểu rõ các biểu hiện đặc trưng và cách chăm sóc, xử lý khi trẻ bị nấm miệng.

1. Nấm miệng là gì?

Nấm miệng, hay còn gọi là tưa miệng, là một bệnh lý nhiễm trùng do nấm Candida, chủ yếu là loại Candida albicans, phát triển quá mức trong khoang miệng. Bình thường, trong miệng trẻ sơ sinh đã tồn tại một lượng nhỏ vi nấm và vi khuẩn, nhưng chúng được kiểm soát cân bằng bởi hệ miễn dịch và các vi sinh vật lành mạnh khác. Khi sự cân bằng này bị phá vỡ, nấm Candida sẽ nhân lên nhanh chóng, gây ra các mảng trắng bám vào niêm mạc miệng, lưỡi, lợi, hoặc vòm miệng của trẻ.

Ở trẻ sơ sinh, nấm miệng thường dễ xuất hiện do hệ miễn dịch của bé còn non yếu, chưa phát triển đầy đủ khả năng chống lại các tác nhân gây bệnh. Tưa miệng không chỉ làm cho trẻ cảm thấy khó chịu mà còn có thể ảnh hưởng đến việc bú, ăn uống và sự phát triển toàn diện của trẻ nếu không được xử lý kịp thời.

2. Nguyên nhân gây nấm miệng ở trẻ sơ sinh

2.1. Sự phát triển quá mức của nấm Candida 

Nấm Candida là một loại vi nấm sống ký sinh tự nhiên trong cơ thể người, bao gồm cả trong khoang miệng. Ở trạng thái bình thường, số lượng nấm này được kiểm soát chặt chẽ bởi hệ vi sinh vật có lợi và hệ miễn dịch. Tuy nhiên, khi có điều kiện thuận lợi như môi trường ẩm ướt, pH trong miệng thay đổi, hoặc các yếu tố làm suy giảm miễn dịch, nấm Candida sẽ phát triển mạnh, gây ra tình trạng viêm nhiễm, xuất hiện các mảng trắng đặc trưng trong miệng trẻ sơ sinh.

2.2. Hệ miễn dịch còn non yếu của trẻ sơ sinh

Trẻ sơ sinh có hệ miễn dịch chưa hoàn chỉnh và rất nhạy cảm với các tác nhân gây bệnh. Điều này làm cho cơ thể trẻ khó kiểm soát sự phát triển quá mức của các vi sinh vật, trong đó có nấm Candida. Hệ miễn dịch non yếu không thể nhanh chóng tiêu diệt hoặc ức chế sự tăng trưởng của nấm, dẫn đến tình trạng nhiễm nấm miệng phổ biến ở trẻ trong giai đoạn đầu đời.

2.3. Ảnh hưởng của kháng sinh và thuốc điều trị khác

Việc sử dụng kháng sinh hoặc các thuốc ức chế miễn dịch cho trẻ hoặc cho mẹ trong quá trình cho con bú có thể làm mất cân bằng hệ vi sinh vật trong khoang miệng và cơ thể. Kháng sinh tiêu diệt vi khuẩn có lợi đồng thời tạo điều kiện cho nấm Candida phát triển không kiểm soát. Đây là nguyên nhân phổ biến khiến trẻ sơ sinh bị nấm miệng sau khi dùng thuốc hoặc khi mẹ dùng thuốc có ảnh hưởng đến trẻ.

2.4. Vệ sinh miệng và núm vú không đúng cách

Việc vệ sinh khoang miệng trẻ và các dụng cụ bú như núm vú, bình sữa không sạch sẽ, không khử trùng đúng cách sẽ tạo môi trường thuận lợi cho nấm phát triển. Nấm có thể bám và sinh sôi trên các dụng cụ này, sau đó lây nhiễm cho trẻ khi bú. Ngoài ra, nếu mẹ có nấm ở đầu ti mà không được xử lý, có thể truyền trực tiếp cho trẻ qua quá trình bú mẹ.

3.5. Các yếu tố khác: Môi trường, mẹ bị nấm ở núm vú, bú bình

Ngoài các nguyên nhân chính, môi trường ẩm ướt, nhiệt độ cao, hoặc bé sử dụng bú bình, ti giả không vệ sinh sạch sẽ cũng làm tăng nguy cơ nhiễm nấm miệng. Nếu mẹ bị nấm ở núm vú hoặc các bệnh nhiễm nấm khác trong gia đình mà không được điều trị, trẻ dễ bị lây nhiễm qua tiếp xúc gần.

Tìm hiểu thêm: Trẻ bị cam miệng là bị gì?

3. Dấu hiệu nhận biết nấm miệng ở trẻ sơ sinh

3.1. Các biểu hiện bên trong khoang miệng

• Trẻ có các mảng trắng dày, mịn như phô mai hoặc bột sữa bám trên lưỡi, lợi, niêm mạc má trong hoặc vòm miệng.
• Khi lấy khăn sạch hoặc gạc lau, các mảng này không dễ bong ra hoặc nếu bong sẽ để lại vùng niêm mạc đỏ, sưng và có thể chảy máu nhẹ.
• Niêm mạc trong miệng trẻ có thể đỏ rực và có dấu hiệu kích ứng, gây đau rát cho trẻ.

3.2. Trẻ quấy khóc, khó chịu khi bú mẹ hoặc bú bình

Vì đau đớn do tổn thương nấm gây ra trong miệng, trẻ thường có biểu hiện khó chịu, quấy khóc khi bú, bú ít hoặc từ chối bú. Điều này ảnh hưởng đến việc hấp thu dinh dưỡng và sự phát triển bình thường của trẻ.

3.3. Có thể kèm theo dấu hiệu toàn thân

Trong những trường hợp nặng hoặc khi trẻ có hệ miễn dịch suy yếu, nấm miệng có thể gây ra một số biểu hiện toàn thân như sốt nhẹ, mệt mỏi, khó chịu chung. Tuy nhiên, đa phần nấm miệng ở trẻ sơ sinh chỉ biểu hiện tại chỗ trong khoang miệng.

3.4. Phân biệt nấm miệng với các bệnh lý khác

Nấm miệng có thể bị nhầm với các tình trạng khác như: sữa đóng cặn trên lưỡi, viêm loét miệng, nhiệt miệng hoặc viêm lợi do các nguyên nhân khác. Điểm khác biệt quan trọng là các mảng trắng của nấm miệng thường khó bóc ra và để lại vùng đỏ đau, trong khi các cặn sữa thông thường dễ lau sạch. Để chắc chắn, cần sự thăm khám của bác sĩ hoặc chuyên gia y tế để xác định đúng bệnh và hướng điều trị phù hợp.

4. Biến chứng có thể xảy ra khi không điều trị kịp thời

4.1. Nấm lan rộng sang các bộ phận khác

Nếu không được điều trị kịp thời, nấm Candida trong khoang miệng có thể phát triển mạnh và lan ra các vùng khác như cổ họng, thực quản, thậm chí cả đường tiêu hóa. Tình trạng này khiến việc điều trị trở nên phức tạp hơn và gây đau đớn, khó nuốt cho trẻ. Với trẻ sơ sinh, đây là một diễn biến nghiêm trọng vì có thể làm bé sụt cân nhanh chóng do không ăn được.

4.2. Ảnh hưởng đến khả năng ăn uống và phát triển

Nấm miệng gây đau rát, khiến trẻ sợ bú, từ chối ăn, bú ít hoặc ngắt quãng. Khi việc bú sữa – nguồn dinh dưỡng chính của trẻ sơ sinh – bị gián đoạn, trẻ sẽ không nhận đủ năng lượng và dưỡng chất cần thiết cho sự phát triển. Tình trạng kéo dài có thể ảnh hưởng đến tăng trưởng chiều cao, cân nặng và khả năng miễn dịch của bé.

4.3. Tăng nguy cơ nhiễm trùng toàn thân

Trong những trường hợp hiếm gặp nhưng nguy hiểm, nấm Candida có thể xâm nhập vào máu và gây nhiễm trùng toàn thân (candida huyết). Đây là tình trạng nghiêm trọng, đặc biệt ở những trẻ sinh non hoặc có bệnh lý nền. Nếu không được điều trị đúng cách, nhiễm nấm toàn thân có thể đe dọa tính mạng.

5. Các phương pháp điều trị nấm miệng ở trẻ sơ sinh

5.1. Thuốc chống nấm an toàn cho trẻ sơ sinh

Việc điều trị nấm miệng thường sử dụng các loại thuốc kháng nấm tại chỗ như:

• Nystatin: Là thuốc nhỏ hoặc bôi trong miệng, an toàn cho trẻ sơ sinh, dùng nhiều lần trong ngày theo chỉ định.
• Miconazole dạng gel: Cũng được sử dụng bôi trực tiếp trong miệng, nhưng cần thận trọng với trẻ dưới 4 tháng tuổi do nguy cơ sặc.
• Các thuốc này giúp ức chế và tiêu diệt nấm Candida tại chỗ mà ít ảnh hưởng đến toàn thân.

Tất cả việc dùng thuốc cần có chỉ định và theo dõi của bác sĩ nhi khoa để đảm bảo an toàn tuyệt đối cho trẻ.

5.2. Các bài thuốc dân gian và mẹo tại nhà

Một số mẹ có thể áp dụng các mẹo dân gian được truyền miệng như:

• Lau miệng cho bé bằng nước muối sinh lý (0.9%) sau khi bú.
• Dùng gạc rơ lưỡi sạch thấm nước trà xanh hoặc nước lá rau ngót để vệ sinh miệng (đối với trẻ lớn hơn 3 tháng và không dị ứng).
• Tuy nhiên, không nên tự ý dùng mật ong, giấm, tỏi hoặc các chất dân gian mạnh vì có thể gây bỏng niêm mạc miệng hoặc nhiễm trùng nặng hơn.

Lưu ý: Các biện pháp dân gian chỉ nên được áp dụng như phương pháp hỗ trợ, không thay thế thuốc điều trị.

5.3. Lưu ý khi dùng thuốc: liều lượng, thời gian điều trị

• Cần tuân thủ liều lượng và thời gian điều trị theo hướng dẫn của bác sĩ, kể cả khi triệu chứng đã giảm.
• Không tự ý ngưng thuốc sớm vì nấm có thể tái phát, trở nên kháng thuốc hoặc lan rộng.
• Vệ sinh sạch sẽ dụng cụ bôi thuốc và bàn tay người chăm sóc để tránh nhiễm trùng chéo.

6. Hướng dẫn chăm sóc và vệ sinh miệng cho trẻ bị nấm miệng

6.1. Vệ sinh khoang miệng đúng cách cho trẻ sơ sinh

• Rơ lưỡi nhẹ nhàng bằng gạc y tế: Dùng gạc mềm, sạch (hoặc gạc chuyên dụng cho trẻ sơ sinh), thấm nước muối sinh lý 0,9%, nhẹ nhàng lau khoang miệng, mặt trong má, lưỡi và lợi. Tuyệt đối không cạo mạnh mảng trắng vì có thể làm trầy xước niêm mạc.
• Thời điểm rơ miệng: Thực hiện sau khi bé bú khoảng 30 phút để tránh gây nôn trớ.
• Tần suất: Tùy theo chỉ định bác sĩ, thông thường 2–3 lần mỗi ngày trong giai đoạn bé bị nấm miệng.

Tìm hiểu: Các dung dịch rơ lưỡi cho bé

6.2. Vệ sinh núm vú mẹ và dụng cụ bú bình

• Núm vú mẹ: Rửa sạch bằng nước ấm trước và sau khi cho bú. Nếu mẹ có dấu hiệu nấm (ngứa, nứt đầu ti, rát), nên đi khám để điều trị đồng thời.
• Dụng cụ bú bình, ty giả, máy hút sữa: Tiệt trùng sau mỗi lần sử dụng bằng nước sôi, máy tiệt trùng hoặc luộc 5–10 phút. Phơi khô hoàn toàn trước khi sử dụng tiếp.
• Không dùng chung vật dụng bú với người khác để tránh lây nhiễm chéo.

6.3. Thay đổi thói quen cho bú và ăn uống

• Tránh ép bé bú nếu bé đang đau rát nhiều.
• Chia nhỏ bữa bú để bé không bị mệt.
• Cho bé bú đúng tư thế, giúp giảm nguy cơ trào ngược – một yếu tố làm tổn thương niêm mạc miệng và tạo điều kiện cho nấm phát triển.

6.4. Giữ vệ sinh môi trường sống của trẻ

• Rửa tay trước khi chạm vào bé.
• Vệ sinh thường xuyên các bề mặt nơi bé tiếp xúc như nôi, khăn, đồ chơi.
• Tránh để bé tiếp xúc với người đang mắc bệnh nhiễm trùng, đặc biệt là nấm miệng hoặc cảm cúm.

7. Phòng ngừa nấm miệng ở trẻ sơ sinh

7.1. Tăng cường sức đề kháng cho trẻ

• Nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu để cung cấp kháng thể tự nhiên.
• Đảm bảo bé được ngủ đủ giấc, giữ ấm cơ thể khi thời tiết thay đổi.
• Tránh đưa trẻ đến nơi đông người, nhiều khói bụi trong giai đoạn sơ sinh.

7.2. Vệ sinh cá nhân và dụng cụ bú đúng cách

• Rửa tay sạch sẽ trước khi chăm sóc bé.
• Dụng cụ bú cần được tiệt trùng thường xuyên và để nơi khô ráo.
• Thay núm vú và ty giả định kỳ, không sử dụng lại đồ cũ đã hỏng, xước.

7.3. Kiểm soát và sử dụng thuốc kháng sinh hợp lý

Chỉ dùng kháng sinh khi có chỉ định từ bác sĩ, không tự ý mua thuốc.

Dùng đúng liều lượng, đủ thời gian để tránh làm mất cân bằng hệ vi sinh trong khoang miệng – yếu tố dẫn đến nấm Candida phát triển.

7.4. Chế độ dinh dưỡng của mẹ khi cho con bú

• Mẹ nên ăn uống đủ chất, bổ sung thực phẩm giàu vitamin (A, C, D, kẽm).
• Hạn chế đồ ngọt, thực phẩm lên men dễ làm tăng nguy cơ nhiễm nấm.
• Uống đủ nước, nghỉ ngơi hợp lý để duy trì nguồn sữa chất lượng.

7.5. Theo dõi sức khỏe định kỳ cho trẻ

• Đưa bé đi khám định kỳ để kiểm tra sự phát triển và phát hiện sớm bất thường.
• Nếu bé có biểu hiện như mảng trắng lưỡi, khó bú, quấy khóc… nên đưa đi khám ngay, không tự điều trị tại nhà.

Nấm miệng tuy là một bệnh lý phổ biến ở trẻ sơ sinh nhưng nếu được phát hiện sớm và chăm sóc đúng cách, bé sẽ nhanh chóng hồi phục mà không để lại biến chứng. Điều quan trọng là cha mẹ cần chú ý đến những dấu hiệu bất thường trong khoang miệng của bé, giữ gìn vệ sinh sạch sẽ cho cả mẹ và bé, đồng thời không tự ý dùng thuốc khi chưa có chỉ định từ bác sĩ.